پدیده‌ها هر چه پیچیده‌تر باشند فهم و صورت‌بندی آن‌ها از زوایا و منظرهایی متنوع‌تر امکان‌پذیر می‌شود. «تاریخ مشروطیت» نیز از این قاعده مستثنا نیست و می‌تواند از نظرگاه‌های متفاوت اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، تاریخی و اقتصادی مشاهده شود. «انقلاب مشروطه» گذشته ایرانِ اکنون است، اما فقط ایرانی می‌تواند بر شانه‌های این گذشته بایستد و آینده را بسازد که توانمندی فهم و مشاهده این پدیده چند وجهی را داشته باشد. تاریخ فقط زمانی از چرخه تکرارهای پرهزینه می‌پرهیزد که به خوبی درک و این ادراک در جامعه فراگیر شده باشد. به این ترتیب است که شکست‌های گذشته می‌توانند تبدیل به پل‌های ساخت آینده شوند؛ در غیر این صورت، شکست‌های تاریخی هر بار بزرگ‌تر و پرهزینه‌تر تکرار می‌شوند. جامعه باید بیاموزد تا بتواند از آن اشتباهات رها شود؛ وگرنه، با تکرار اشتباهاتش، کمر به نابودی خود می‌بندد. تاریخ از نظرگاه‌های مختلفی قابل خواندن و یادگیری است و تنوع در نظرگاه‌ها می‌تواند به تنوع در نتیجه‌گیری‌ها نیز منجر شود. ممکن است یک پدیده تاریخی نتیجه‌گیری‌هایی مختلف را در حوزه‌هایی متفاوت در برابر ما به نمایش بگذارد و هر نتیجه‌گیری بتواند راه نجاتی باشد برای پرهیز از تکرار یک اشتباه تاریخی دیگر. به مشروطیت گاه از منظر «وقایع و اتفاقات مشروطه» پرداخته شده است؛ مثلاً کتاب تاریخ مشروطه ایران به قلم احمد کسروی و روایت او از اتفاقاتی که منجر به صدور فرمان مشروطه و حوادث بعد از آن شدند. در کنار آن، مشروطه از نظرگاه تحولات فکری و فرهنگی جامعه ایران هم مشاهده شده است؛ مثلاً نگاه ماشاءالله آجودانی در کتاب مشروطه ایرانی. گاهی نیز مشروطه از منظر دین و اسلام روایت شده است؛ مثلاً در کتاب نقش روحانیت پیشرو در جنبش مشروطیت، نوشته حامد اَلگار. این فهرست می‌تواند طولانی و طولانی‌تر شود. هر کدام از این دیدگاه‌ها فهمی متفاوت از مشروطه را به ما ارائه می‌دهند. با این رویکرد، کتاب حاضر تلاش دارد تا مشروطیت را از «نظرگاه توسعه» ببیند. در این کتاب، «کار ما شاید این است» که جنبه‌هایی پنهانی از خودِ جمعی‌مان را کشف کنیم؛ درست مانند کشف خودمان، وقتی بازمی‌گردیم به دوران کودکی‌مان و ریشه‌های رفتارهای امروزمان را در آن‌جا می‌یابیم. به این می‌پردازیم که چرا توسعه نیافتیم و چه باید می‌کردیم تا توسعه دست‌یافتنی‌تر باشد. در حقیقت، مشروطه روایت «کودکیِ جمعی» ماست؛ کودکیِ آنچه امروز «جامعه ایرانی» نامیده می‌شود. جامعه ایرانیِ اکنون، با تمام بدی‌ها و خوبی‌هایش، چگونه شکل گرفته است؟ برای پاسخ دادن به این پرسش، لازم است به فهم مناسبی از دوران کودکی جامعه‌مان برسیم. بدون شناخت ریشه‌های تاریخی آنچه هستیم، نه فهم درست این جامعه امکان‌پذیر است و نه رسیدن به توصیه‌ها و نسخه‌هایی کارآمد برای رشد و توسعه ایرانِ فردا. در مسیرِ یافتن پاسخ‌های این پرسش است که به مشروطه‌ای می‌رسیم که گویی ریشه‌های اصلی تحولات بزرگ ایران معاصر و امروز ما از آن تغذیه می‌کنند. تاریخ دوره کوتاه مشروطه فیلم دورِ تندِ جامعه ایرانی در تمامی صدوچند سال بعدترش است. فهم ما از مشروطه است که تعیین می‌کند کدام اشتباهات تاریخی را احتمالاً دوباره و دوباره تکرار خواهیم کرد و کدام اشتباهات را دیگر مرتکب نخواهیم شد، زیرا هر ملتی محکوم به تکرار اشتباهات تاریخی‌اش است، مگر آن‌که به صورت جمعی، به فهمی مناسب از دلایلِ آن اشتباهات برسد و آن‌ها را آن‌قدر نقد و بررسی کند که بتواند از دام تکرارشان رها شود. کودکی ممکن است چندین بار دستش را در آتش ببرد و هر بار بسوزد و هر بار گریه کند، تا سرانجام بفهمد علت آن درد، همین بی‌محابا دست در آتش بردن است. تاریخ زمانی آینده ما را روشن‌تر می‌کند که به صورت جمعی از اشتباهات تاریخی‌مان درس گرفته باشیم. در این کتاب تلاش شده است تا در کنار هر روایتی از مشروطه، نیم‌نگاهی به برخی از نظریه‌ها یا ایده‌های مرتبط با آن روایت نیز انداخته شود. این نظریه‌ها یا ایده‌ها در کادر‌هایی مجزا از متن اصلی آورده شده‌اند تا اگر خواننده تمایلی به خواندنشان نداشت، بتواند از آن‌ها صرف‌نظر کند و به ادامه کتاب بپردازد. اگرچه همه این ایده‌ها یا نظریه‌های درون کادرها لزوماً برای تمام خوانندگان جذاب نیستند، احتمالاً برای هر خواننده‌ای تعدادی از آن‌ها خواندنی‌اند و هم‌راستا با علاقه‌مندی‌هایش. به همین دلیل، توصیه می‌شود ابتدای هر کادر را بخوانید و در صورتی که شما را جذب نکرد، از آن عبور کنید. مطمئن باشید که این امر مشکلی در خواندن کل کتاب برای شما ایجاد نخواهد کرد. این کتاب تلاشی است برای فهم این‌که کدام مسیر را اشتباه پیموده‌ایم، کدام مسائل را نادیده گرفته‌ایم و در نهایت، باید چه می‌کردیم تا امروز توسعه‌یافته‌تر و سعادتمندتر زندگی کنیم. جامعه ایرانی برای مشروطه هزینه‌های سنگینی داد و فقط در صورتی می‌تواند این هزینه‌ها را جبران کند که درس‌های لازم برای توسعه را فرابگیرد؛ درس‌هایی که بتوانند، با هزینه‌هایی کمتر، آینده‌ای بهتر برای ایران بسازند. در این کتاب فقط آن دسته از شواهد تاریخی ارائه شده‌اند که کمک می‌کنند تا خروجی‌ها و پیامدهای انقلاب مشروطه مشخص و شفاف شوند، نه داستان‌ها و روایت‌های تاریخی مربوط به انقلاب مشروطه. به عبارت دیگر، این کتاب، داستان رویدادهای مشروطیت نیست، بلکه فهم این رویدادها از نظرگاه توسعه است. هرچند انقلاب مشروطه درس‌آموزی‌های خاصی از دیدگاه‌های مختلف دارد، در این کتاب تلاش شده است که تا حد ممکن فقط روایت‌های مرتبط با توسعه مرور شوند. برای مطالعه بیشتر لطفا به فایل کتاب مراجعه کنید.
