{ ضربه‌های سخت}
یعنی جایی که استبداد یک حکومت از میزان تحمل جامعه آن‌قدر رد می‌شود که جامعه را به واکنش فرامی‌خواند و این واکنش خودش را در اعتراضات و شورش‌ها یا انقلاب‌ها بازنمایی می‌کند.
از سوی دیگر نیز ممکن است جامعه از آستانه‌ی تحمل حکومت یا همان فرادستان، رد شود. در این صورت نیز فراداستان دست به اقداماتی می‌زنند که سرکوب جامعه را در پی دارد.
این سرکوب در تاریخ ایران به شیوه‌های مختلفی انجام شده است، از به توپ بستن مجلس یا کودتاهایی که به نفع حکومت مستقر و شاه مستقر انجام شده است.
ضربه‌های سخت در هر دو سو هزینه‌هایی بزرگ و بلندمدت را برای ایران و توسعه‌خواهی ایرانیان در پی داشته است.
در ادامه بخشی از کتاب که به معرفی مفهوم «ضربه‌ی سخت» پرداخته است، آورده شده است:
انقلاب‌ها، همان‌گونه که یک‌باره و ناگهانی زاییده نمی‌شوند، یک‌باره و ناگهانی نیز به رؤیاهای خود دست نمی‌یابند. انقلاب‌ها تلاش‌هایی‌اند برای رسیدن به رؤیاهایی که گاه بعد از انقلاب، همان رؤیاها از دسترس آن جامعه دورتر و دورتر شده‌اند. انقلاب کبیر فرانسه (۱۲۰۳ تا ۱۲۱۳ هجری خورشیدی / ۱۷۸۹ تا ۱۷۹۹ میلادی) نمونه‌ای است شناخته‌شده از انقلاب‌هایی که در بازه‌ای کوتاه، چندین بار تکرار شده‌اند؛ انقلابی که کودتای ناپلئون بناپارت و دو انقلاب دیگر را می‌توان پیامدهای آن دانست.
به این ترتیب، انقلاب‌ها گاه پس از پیروزی دچار رفت و برگشت‌هایی می‌شوند که ناشی از تغییرات گسترده در نظام حکمرانی و به دنبال آن، شوک‌ها و بهت‌هایی‌اند که زاییده این تغییرند.
به نظر می‌رسید که انقلاب مشروطه با سه رویداد و با کم‌ترین میزان از خشونت به پیروزی رسیده است، اما واقعیت آن بود که تغییر نظام حکمرانی، بدون داشتن برنامه‌ای جایگزین و بدون برخورداری از ظرفیت‌های لازم اجتماعی و حکومتی، نه می‌توانست تحول‌آفرین باشد و نه حتی می‌توانست از ثبات و پایداری لازم برخوردار باشد.
چگونگی شکل‌گیری پرده‌های چهارگانه مشروطه که در فصل نخست شرح داده شدند نیاز به بررسی دارد. در این فصل، به بررسی این موضوع می‌پردازیم که چگونه جامعه پاندول‌وار از یک سمت به سمت دیگر حرکت می‌کند و ایران چگونه به جامعه‌ای پاندول‌وار تبدیل می‌شود. در این تحلیل از جامعه پاندول‌وار، از مفهوم «ضربه سخت» استفاده شده است.
تصویر یک ضربه سخت
آن قدرت فراتر یا همان نهنگ عظیم‌الجثه‌ای که لویاتان نام دارد را تصور کنید که در یک کانال آبی، در میان دو صخره محدود کننده در حال حرکت است. دیواره صخره‌ای «حدِ قدرت حکومت» است و دیواره دیگر «حدِ قدرت جامعه». این نهنگ فقط زمانی می‌تواند بدون زخمی شدن به حرکتش ادامه دهد که در مسیر «دالان باریک» حرکت کند.
هر چه از دالان باریک دورتر می‌شود امکان برخوردش با دیواره‌های صخره‌ای بالاتر می‌رود. اما گاه این لویاتان، بی‌توجه به واقعیت‌ها، ناآگاهانه به سمت دیواره‌ها حرکت می‌کند. به عبارت دیگر، قدرت فراتر می‌تواند زنده بماند و زخمی در کناره دیوار به حرکت ادامه دهد و هیچ قدرت دیگری نیز مانع از حرکت او نشود.
اما این نهنگ بزرگ، با حرکت پردرد و کُند خود، نمی‌تواند زندگی به ارمغان بیاورد و در نتیجه نمی‌تواند به توسعه منجر شود.
در تصویر، مسیر حرکت این لویاتان را مشاهده می‌کنیم: از نقطه صفر آغاز می‌شود و به سرعت از دالان باریک عبور می‌کند. در نقطه ۱ است که لویاتانِ افسار گسیخته راه گم کرده سرش به دیواره صخره‌ایِ «حدِ قدرت حکومت» می‌خورَد. او چنان با سرعت به دیواره برخورد می‌کند که گاهی گیج‌وار و ناهشیار به سمت دیواره دیگر تغییر مسیر می‌دهد و این بار در نقطه ۲ به دیواره دیگر برخورد می‌کند؛ دیواره‌ای که «حدِ قدرت جامعه» است. او فقط در صورتی می‌تواند به سمت توسعه حرکت کند که به دالان باریک بازگردد.
روایت داستان‌وار بالا روایت حرکت‌های مداوم یک جامعه است؛ جامعه‌ای که اگر بر لویاتانش بند نزند و او را مقید نسازد، باید خود را برای بارها و بارها به دیوار خوردن آماده کند.
هر بار به دیوار صخره‌ای خوردن یعنی رد شدن از یک آستانه تحمل. به این ترتیب، توسعه چیزی نخواهد بود جز نتیجه حرکت در دالان باریک، پس از چند بار آزمون و خطاهایی که سر را به سنگ می‌زنند. توسعه پاداش جامعه یادگیرنده‌ای است که بتواند خود را از برخوردهای مرتب به دیواره‌ها دور کند.
هر جامعه‌ای دارای پویایی خاص خود است که در گذر زمان، در موقعیت‌های مختلف، روی نمودار جایابی می‌شود. در نمودار فرضی فوق، سیر تحولات یک جامعه فرضی در چهار دوره تاریخی به تصویر کشیده شده است. بر اساس مفهوم آستانه تحمل، یک جامعه اساساً نمی‌تواند از آستانه مشخصی از تحمل فراتر رود. به این ترتیب، نزدیک شدن به آستانه‌ها به معنای تغییر مدل تصمیم‌گیری است؛ همان‌گونه که با آغاز نهضت مشروطه، در سه رویداد متوالی، تعامل مردم با حاکمیت منجر به تغییراتی جدی در رابطه میان بازیگران مختلف با حاکمیت شد. تصور کنید که جامعه پیش از این اتفاقات در وضعیت صفر بوده است.
برای مطالعه بیشتر لطفا به فایل کتاب مراجعه کنید.
